نفقه (به انگلیسی: Alimony) یک تکلیف قانونی است. نفقه طبق حقوق زن در خانواده بایستی توسط همسرش پرداخت شود. نفقه یک تعهد قانونی زوج در برابر زوجه بوده و انواع نفقه از نظر قانون و ساز و کار آن و مذاکره درباره نفقه در این گفتار مجله حقوقی رادگام مورد بحث و بررسی قرار گرفته و به سوالات متداول عزیزان در انتهای گفتار پاسخ داده شده است.
اگر نظر و دیدگاهی درباره نفقه دارید، مراتب را از طریق بخش کامنت در انتهای گفتار به اشتراک بگذارید.
با رادگام همراه باشید.
تمکین یعنی چی؟
تمکین یعنی برآورده کردن نیازها و خواسته های منطقی و قانونی زوج توسط همسرش و از مصادیق آن، مقیم شدن دائمی زوجه در منزل توسط همسر است. یعنی اگر زن می‌خواهد نفقه دریافت کند، بایستی در منزل همسرش زندگی نماید. در غیر این صورت باید این موضوع در شروط ضمن عقد ، قید شود تا بعدا، ادعایی صورت نگیرد.
البته حالت دیگری هم وجود دارد که زن بدون اطلاع زوج، خانه را ترک کند. می‌تواند از دریافت نفقه محروم شود. مثلا اگر زوجه در منزل پدری ساکن باشد. طبق قانون، اگر زوجه بدون موافقت همسر و دلیل موجه تمکین، همسرش را تمکین نکند ، ناشزه خواهد شد و زوج می‌توان از پرداخت نفقه، امتناع کرده و از طریق دادگاه، تقاضای طلاق کند.
انواع نفقه از نظر قانون
3 نوع نفقه در قانون پیش بینی شده است.
- نفقه زوجه: شامل مسکن و خوراک و پوشاک و وسایل خانه در حد معمول
- نفقه اقارب: شامل مسکن و خوراک و پوشاک و وسایل خانه در حد نیاز
- نفقه زندانی: شامل خوراک و پوشاک و دارو و پزشک و حمام زندانی.
نفقه چیست؟
نفقه یعنی کمک مالی و اقتصادی که یکی از زوجین بعد از طلاق، به دیگری پرداخت می کند که آن را بعضا نفقه همسر نیز می نامند. نفقه موقت را می توان در زمان وقوع طلاق پرداخت کرد تا به طلاق قطعی کمک کند. وقتی طلاق قطعیت پیدا کند، امکان دارد پس از طلاق، حکم به نفقه صادر شود. اگر نفقه پس از جدایی صادر شود، مبلغ نفقه می تواند بیش تر یا کم تر از مبلغ نوع موقت باشد.
قضات برای یکسان کردن منابع مالی زوجی که از هم جدا می شوند، نفقه را واجب می کنند. در زمان تصمیم گیری جهت اعطای نفقه، قاضی پرونده بررسی می کند که آیا یکی از زوجین، نیاز مالی ثابتی یا خیر و آیا همسر دیگر، توانایی پرداخت دارد یا خیر.
وقتی زوجین دارای قدرت کسب درآمد برابر ندارند و زمانی زیادی از ازدواج آن ها می گذرد، حکم به پرداخت و دریافت نفقه می دهد. اگر زوج، فقط یک سال از ازدواج آن ها گذشته باشد، قاضی احتمالا مبلغی را تعیین نخواهد کرد. برخی قضات، صرفا زمانی که زوجین برای مدت معنی ازدواج کرده باشند، این تکلیف را مجاز می دانند.
ساز و کار نفقه چگونه است؟
قضات برای تصمیم گیری در مورد مناسب بود نفقه بایستی از قوانین پیروی نمایند. در مورد تصمیم گیری درباره زمان و شیوه پرداخت نفقه، قضات اختیار زیادی دارد. نفقه می تواند موقت باشد. به منظور حمایت از همسر، فقط در زمانی که طلاق در حال بررسی باشد، یا یک حکم دائمی که بخشی از حکم طلاق باشد.
پرداخت نفقه می تواند یک جا، انتقال ملک یا پرداخت های دوره ای باشد. نفقه مقطوع و نفقه در قالب انتقال ملک، غیر قابل تغییر است. نمی توان آن ها را بعدا تغییر داد و فسخ یا لغو کرد. زمانی که تغییر قابل توجهی در شرایط یک یا هر دوی زوجین ایجاد شود، پرداخت های دوره ای آن ، ممکن است تغییر کند.
نفقه ادواری، رایج ترین نوع بوده و یکی از زوجین را ملزم خواهد کرد که هر ماه، مبلغ معینی را به دیگری پرداخت کند. نفقه ادواری، طبق تاریخی که قاضی مشخص می کند پرداخت می شود. در زمانی که یکی از وقایع زیر زخ دهد، پایان خواهد یافت:
- همسر تحت حمایت ، دوباره ازدواج نماید.
- همسر تحت حمایت، با شخص دیگری نقل مکان کند
- همسر فوت کند
- بازنشستگی همسر پرداخت کننده رخ دهد و قاضی تشخیص دهد که پرداخت دیگر لازم نیست.
مذاکره درباره نفقه و شرایط طلاق
اگر شما و همسر شما درباره پرداخت و دریافت نفقه و سایر شرایط طلاق، توافقی نکرده باشد، باید در دادگاه برای رسیدن به حق خود ، تلاش کنید و کارشناسان مجرب رادگام در این مسیر، همراه و همگام شما خواهند بود. معمولا میانجیگران طلاق، گزینه خوبی برای حل اختلاف زوجین است. میانجیگران طلاق، می‌توانند هزینه ای که بابت استخدام وکیل میکنید را صرفه جویی کرده و وقت نظام دادرسی نیز کم تر به موضوع طلاق، اختصاص یابد.
اگر امکان توافق ندارید، بایستی یک درخواست رسمی، تنظیم کرده و از دادگاه درخواست کنید که آن را تعیین نماید. دادگاه، جلسه ای را تعیین کرده که در ان هر دو طرف دعوی قادر هستند دیدگاه های خود را ارائه کنند. قاضی پس از رسیدگی به دلایل و ادله ارائه شده در جلسه، دستورات لازم را صادر خواهد کرد.
از نکات منفی درخواست از دادگاه به تصمیم گرفتن ، این است که اگر شما به یک وکیل پایه یک دادگستری وکالت داده می شوید، جلسه دادرسی می تواند قابل توجه باشد. حتی اگر به وکیل پایه یک وکالت ندهید، بایستی زمان زیادی را صرف جمع آوری شواهد و آماده شدن برای جلسه رسیدگی کنید.
هدف از نفقه چیست؟
به منظور ارائه پشتیبانی معقول و ضروری، فرد متقاضی فقه بایستی به دادگاه اعلام کند که نیازی به حمایت مالی داشته و همسر نیز توانایی این حمایت مالی را دارد.
انواع نفقه
انواع نفقه می تواند از دولتی به دولت دیگر متفاوت باشد.
- نفقه موقتی: وقتی که طلاق در حال انجام است، پرداخت شده و می تواند شامل هزینه های طلاق و مخارج روزانه باشد.
- نفقه دائمی: ماهانه پرداخت شده و تا زمان فوت هر یک از زوجین یا ازدواج مجدد همسر کم درآمد ادامه خواهد یافت.
- نفقه توان بخشی: وقتی که همسر کم درآمد تلاش می کند، شانس شغلی خود را از طریق تحصیل یا آموزش افزایش دهد یا در جست و جوی کار است، پرداخت می شود.
بازپرداخت نفقه
به منظور بازپرداخت نفقه، هزینه هایی مثل شهریه یا آموزش کار به همسر کم درآمد پرداخت خواهد شد و ادامه ندارد.
نفقه مقطوع
نفقه مقطوع به جالت تسویه ملک پرداخت شده و زمانی صادر می شود که یکی از زوجین از دارایی های زناشویی خود، مال یا اقلام با ارزش را نیاز ندارد. خاتمه پرداخت نفقه، منعطف و قابلیت مذاکره دارد. بازنشستگی، کودکانی که دیگر نیاز به مراقبت والدین ندارند و با تصمیم قاضی مبنی بر اینکه گیرنده تلاشی با حسن نیت برای خودکفایی انجام نمی دهد، منجر به توقف پرداخت نفقه است.
مزایای نفقه زوج چیست؟
- زن می تواند نفقه دوران گذشته خود را تقاضا کند. یعنی تقاضا دریافت نفقه برای دورانی در گذشته که پولی دریافت نکرده است.
- پرداخت نفقه به زن ربطی به فقر زن ندارد. اگر زنی شاغل باشد، بتواند نیازهای مالی خود را تامین کند، همسرش موظف به پرداخت نفقه است.
- پرداخت نفقه از طریق زوج ، ربطی به استطاعت مالی وی ندارد. توانایی مالی مرد شرطی برای پرداخت آن نیست. طبق قانون در تعیین میزان نفقه زوجه، وضع اقتصادی مرد در نظر گرفته نمی شود و معیار پرداخت آن، نیازهای متعارف و متناسب زن است.
- پرداخت نفقه در ایران، صرفا مسئولیت مرد است.
- تقاضای نفقه از سمت زن، طلب ممتاز است. اگر مرد فوت کند یا ورشکسته شود، نفقه زن بر کلیه بدهی های مرد، مقدم بوده و ابتدا باید نفقه زن پرداخت شود و سپس دیگر بدهی ها رسیدگی شود. یعنی دیون ممتازه است.
- طلب نفقه زن از 2 طریق امکان دارد. زن هم می تواند تقاضای حقوقی برای دریافت نفقه ارائه کرده و هم قادر است به خاطر جرم عدم پرداخت آن از سوی مرد، از او شکایت نماید.
شرایط واجب شدن نفقه
دائمی بودن عقد ازدواج بر اساس ماده 1106 قانون مدنی مقرر می دارد که در عقد دایم، نفقه زوجه بر عهده زوج است. اگر زوجه به همسر تمکین نکند، ناشزه است. مسئولیت پرداخت نفقه از شوهر نیز برداشته خواهد شد. طبق ماده 1115 قانون مدنی ایران، اگر زوجه اثبات کند که زندگی مشترک او با همسر، آسیب زا است، دادگاه او را ملزم به تمکین نکرده و تمکین نکردی، باعث از بین رفتن حق دریافت نفقه نمی شود.
نفقه همسر، مقدم بر نفقه فرزند است. اگر کسی زن و پدر و مادری دارد که مستحق دریافت نفقه هستند، بایستی نفقه همسر را پرداخت کرده و پس از او، اگر توانایی مالی کافی داشت، به پدر و مادر نیز پرداخت نماید.
نحوه محاسبه نفقه در سال 1402
ماده 1999 قانون مدنی کل کشور، تامین و ارائه نفقه را در فهرست مسئولیت های پدر آورده و اگر پدر از دنیا برود، توانایی پرداخت نفقه را نداشته باشد، مسئولیت به عهده جد پدری است. اگر او هم زنده نباشد، توانایی پرداخت آن به نوه را نداشته باشد، مسئولیت به عهده مادر خواهد بود. اگر مادر هم فوت کرده باشد، پرداخت نفقه به عهده مادر بزرگ پدری و یا مادر بزرگ مادری است. نفقه به ترتیب اولویت بر عهده: پدر، پدر بزرگ، مادر، مادر بزرگ پدری و مادر بزرگ مادری و پدر بزرگ مادری خواهد بود.
قانون برای پرداخت نفقه به فرزندان، روش های گوناگونی را در نظر گرفته است. اگر پدر با داشتن توانایی مالی، از پرداخت آن به فرزند امتناع کند، بار کیفری داشته و فرزند او یا کسی که مسئول سرپرستی و مراقبت از فرزندان است، می تواند در این مورد علیه وی به دادگاه شکایت کند.
اگر پدر اموالی داشته باشد اما پرداختش به فرزندان، امتناع کند، قادرند که با ارائه تقاضای کتبی به دادگاه و دریافت رای قطعی به حدود و مقدار نفقه مشخص شده، اموال و دارایی پدر توقیف خواهد شد.
نفقه در دوران عقد
اگر زوج و زوجه بعد از عقد دائم برای زمان مراسم ازدواج و زندگی مشترک، توافق کرده باشند، روند قضایی این گونه است که تا زمان مشخص برای آغاز زندگی مشترک، به زن نفقه تعلق نخواهد گرفت. اما اگر مرد، زن را بلاتکلیف نگه دارد، برای آغاز زندگی بعد از آن تاریخ، اقدامی نکند، زن می تواند تقاضای دریافت نفقه کند.
اگر بین زوجین، رابطه زناشویی برقرار نشده باشد، زن دارای حق حبس بوده و طبق ماده 1085 قانون مدنی کل کشور، زن تا زمانی که مهر خود را دریافت نکند، می تواند از تمکین و برآوردن وظایف خود در برابر همسر، امتناع ورزد. این امتناع، موجبات ابطال حق نفقه نخواهد شد.
زندگی مشترک زوجین، موجب واجب شدن پرداخت نفقه از سوی زوج به زوجه می شود. وقتی که زوجه برای حقوق معوقه خود به دادگاه شکایت کند، اگر در آن مدتی که تقاضای دریافت حق خود را دارد، در منزل و با شوهرش زندگی کرده باشد، دریافت نفقه ضروری است.
شیوه دریافت نفقه
زوجه از 2 روش کیفری و حقوقی، نفقه را دریافت خواهد کرد. از راه طرح دعوی کیفری نفقه و طرح دعوی حقوقی در مراجع قضایی.
از راه طرح دعوی کیفری نفقه به این صورت است که عدم پرداخت نفقه، بر اساس قانون مجازات، جرم است. برای آن مجازات حبس در نظر گرفته شده است. زن قادر است با مراجعه به دادسرای محل زندگی مشترک خود با همسر، شکوائیه ای مبنی بر ترک پرداخت تنظیم نماید.
بایستی بعداز باطل کردن تمبر، به دایره ارجاع دادسرای مربوطه مراجعه کرده و بعد از تحقیقات مربوطه در کلانتری، حکم به مجازات زوج صادر خواهد شد.
از راه طرح دعوی حقوقی در مراجع قضایی نیز امکان درخواست نفقه و دریافتش وجود دارد. زن می تواند دادخواست دریافت نفقه را با ذکر تاریخ تنظیم کرده و به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و یا شورای حل اختلاف برای ثبت تقاضای دریافت آن اقدام کند.
بعد از ثبت تقاضا و شکایت درباره آن، با حضور زوجین، جلسه ای تشکیل شده و موضوع به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع خواهد شد. با نظر کارشناس رسمی دادگستری، رای به نفع زوجه و مبنی بر پرداخت نفقه توسط زوج صادر خواهد شد.
نفقه پس از طلاق چگونه است؟
اگر طلاق از نوع رجعی باشد، زوجین حق رجوع به یکدیگر را دارند. در مدت عده، زوج موظف به پرداخت نفقه به زوجه بوده اما در سایر انواع طلاق که غیر رجعی است، مرد وظیفه ای در مورد پرداخت آن پس از طلاق ندارد.
نفقه در طلاق توافقی
طبق ماده 29 قانون حمایت از خانواده، دادگاه موظف است در هر نوع پرونده طلاق، نسبت به نفقه زوجه تعیین تکلیف کند. در طلاق توافقی، زن در طول دوران عده حق دریافت آن ندارد. در طلاق توافقی، تکلیف به میزان زیادی بستگی به نظر و توافق زوجین دارد.
زوجین با توافق یکدیگر، مبلغی را به عنوان نفقه تا پایان عده زن، مشخص می کنند. اگر زن باکره نباشد، به او پرداخت خواهد شد. در این نوع طلاق، زوجین قادر هستند که از یک نفر کارشناس در مورد آن راهنمایی بخواهند.
نفقه در عقد موقت
در ازدواج موقت، زوجه حق دریافت نفقه ندارد. در صورتی که این موضوع شرط شده باشد یا عقد موقت او بر اساس آن صورت گرفته باشد.
در عقد موقت، زوجه حقی برای مطالبه یا گرفتن نفقه ندارد. زوج هم لزومی برای پرداخت نفقه به همسر موقتش ندارد. بر او نیز واجب نیست. در ماده 1113 قانون مدنی، زن حق دریافت نفقه ندارد. در عقد دائم، زوج مسئول است و باید به همسر خود نفقه بدهد.
شرط نفقه در عقد ازدواج موقت
زوج وظیفه ای در پرداخت نفقه در عقد موقت ندارد. طبق ماده 1113 قانون در عقد موقت، زوجه حق دریافت آن راندارد. پرداخت نفقه در ازدواج موقت، مشروط به توافق زوجین است. اگر زوجین، در خصوص آن توافق داشته باشند، پرداختش الزامی است.
تعدیل نفقه
زوجی که از سوی دادگاه ملزم به پرداخت نفقه شده است، یا زوجه که مستحق دریافت آن است، به خاطر عوامل بیماری ، کاهش یا افزایش استطاعت مالی، می توانند تعدیف نفقه را از دادگاه مربوطه درخواست کنند.
در تعدیل، ممکن است وضعیتی رخ دهد که دریافت کننده و پرداخت کننده نفقه، دچاره ضرر و زیان شده و باید به حق خود برسند. 2 جنبه قابل ارزیابی است:
- تعدیل میزان نفقه زوجه و اگر فرزند مشترک دارند، نفقه فرزند یا فرزندان
- تعدیل میزان نفقه پرداختی به کسانی که پرداخت نفقه به آن ها از نظر قانونی، به عهده پرداخت کننده است.
هزینه های مربوط به نفقه
گرفتن نفقه از طرف مقابل در دادگاه شامل هزینه است:
- هزینه دادرسی برای طرح دعوی حقوقی 5/3 درصد مبلغ خواسته شده است.
- هزینه دادرسی برای طرح دعوی کیفی بین 100 تا 300 هزار ریال است. این رقم می تواند تغییر کند.
- هزینه کارشناسی برای طرح دعوی
- هزینه کارشناسی برای طرح دعوی حقوقی معادل 150 تا 200 هزار تومان که پرداختش به عهده زوجه است.
مدارک لازم برای مطرح کردن دعوی نفقه
کارت ملی، شناسنامه، سند ازدواج، حضور 2 نفر شاهد در طرح دعوی کیفری الزامی است.
دریافت نقدی نفقه
درخواست نفقه می تواند بخشی از روند طلاق باشد. از قاضی بخواهید که این توافق را بخشی از حکم دادگاه کند. اگر توافقی صورت نگیرد، قاضی تصمیم گیری خواهد کردکه مستحق دریافت هستید یا خیر.
نحوه تصمیم گیری دادگاه ها برای نفقه
قضات برای نفقه، مواردی را در نظر دارند:
- نحوه تقسیم اموال در طلاق
- سطح زندگی در دوران ازدواج
- توانایی همسر تحت حمایت برای حفظ سبک زندگی مشابه بدون حمایت
- درآمد، دارایی و بدهی هر یک از همسران
- طول مدت ازدواج
- سن و سلامت هر یک از زوجین
- کمک هایی که یکی از زوجین در آموزش، تحصیل یا پیشرفت شغلی انجام داده است
- هر عامل دیگری که قاضی فکر میکند مرتبط است.
نفقه در مقابل نفقه فرزند
نفقه همسر را نباید با نفقه فرزند اشتباه بگیرید. نفقه به همسر سابق برای حمایت از وی پرداخت می شود. اما نفقه به سرپرست کودک پرداخت می شود. حمایت از کودک از 18 سالگی متوقف می شود. در ورشکستگی، نفقه زوجه و نفقه فرزند قابلیت پرداخت ندارد.
فرزند تا 18 سالگی مشمول دریافت نفقه است. کارشناس مسئول رسیدگی به پرونده نفقه فرزند، معمولا مقدار آنرا بر اساس وضعیت اجتماعی و نیازهای فرزند تعیین می کند. مقدار هزینه نفقه فرزند با بررسی وضعیت زندگی خانوادگی وبررسی اسنادی که از طرف مادر یا قیم او ارائه شده، صورت می گیرد.
اگر زن شاغل باشد، حق ندارد تقاضای دریافت نفقه برای فرزندش بکند. وضعیت زندگی مادر در تعیین مقدار نفقه فر زند تاثیر زیادی دارد. مدت دریافت نفقه طبق حکم دادگاه تعیین می شود. اگر توافقی در میان نباشد، قاضی تصمیم خواهد گرفت که چه چیزی برای وضعیت شما مناسب خواهد بود.
پاسخ رادگام به سوالات حقوقی درباره نفقه
آیا هزینه های درمان زوجه جزو نفقه است؟
بله. هزینه معمول و نرمال نه بیماری خاص یا صعب العلاج و پزشکی زیبایی.
آیا بعد از طلاق، حکم نفقه تغییر می کند؟
امکان تعدیل نفقه وجود دارد. اگر توانایی همسر سابق پرداخت کننده نفقه، تغییر کرده باشد. یا در نیازهای شخص دریافت کننده نفقه، تغییری ایجاد شده باشد.
آیا در زمان عقد دائم، می توان درباره عدم تعلق نفقه به زوجه تصمیم گرفت؟
به کارشناسان رادگام برای مباحثه در این حوزه مراجعه کنید.
مخاطب گرامی
سوالات و نظرات خود را از طریق بخش کامنت در انتهای گفتار یا فرم ارتباطی رادگام به اشتراک بگذارید. لینک این گفتار را از طریق کانال ها و گروه هایی که در شبکه های اجتماعی عضو هستید به اطلاع عزیزانی که به دنبال مطالب مربوط به حقوق طلاق و نفقه و خانواده هستند برسانید.
بدون دیدگاه